Evrensel temel gelir, kişilere sadece o ülkenin vatandaşı olmaları gereğince, nereye harcayacaklarına karışılmaksızın ödenen ve insanca yaşayabilmeleri için gerekli harcamalara yetebilecek kadar olan paradır. Önceden yoksullara yapılan nakit transferleri, salgın sürecinde gelir kaybına uğrayan kişiler için düşünülmeye başlandı.
Avustralya’da 28-30 Eylül 2020 tarihlerinde düzenlenecek olan BIEN2020 Kongresi, koronavirüs salgını nedeniyle iptal edilen etkinlikler arasında yerini aldı. BIEN (Basic Income Earth Network), yani Dünya Temel Gelir Ağı, 1986 yılında kurulan ve temel gelir uygulamasını temellendirip, yaygınlaştırmayı amaçlayan kuruluş. Üzerinde pek çok tartışmanın süregeldiği bir kavram olmakla birlikte evrensel temel gelir, kişilere sadece o ülkenin vatandaşı olmaları gereğince, nereye harcayacaklarına karışılmaksızın ödenen ve insanca yaşayabilmeleri için gerekli harcamalara yetebilecek kadar olan paradır; diğer deyişle temel ekonomik güvencedir. Toplumun bir bireyi olmaları nedeniyle düzenli bir gelir sağlanmasının gerekliliği sistemin özünü oluşturur. Nasıl ve ne düzeyde fonlanacağı tartışma konusudur; en büyük eleştiri çalışma potansiyeli ile bağlantılı olmadan elde edilecek bir gelir olmasından kaynaklanır.
Temel Gelirin Koşulsuzluğu
Guy Standing, Tellekt yayınlarından çıkan Temel Gelir adlı kitabında temel gelirin koşulsuz olmasına dikkat çeker. Bu yönüyle temel gelir, ayni yardımlardan ve teşviklerden ayrılır. Ayni yardım yaparak para yerine kullanılabilen kartlar ve kuponlar dağıtmak kişinin sadece belli başlı ürünleri satın almasına izin verirken, temel gelirde kişilere kendi harcama önceliklerini belirleme hakkı tanınır. Kişilerin belirli bir işe gönüllü olması gibi bir davranış kalıbı da beklenmez; dolayısıyla içerisinde bir teşvik içermez ve koşulsuzdur. Önceden bilinebilir, garantili ve düzenli olması da diğer önemli koşullarındandır. Bu koşulların bireylerin harcama ve tasarruf eğilimleri ile bire bir bağlantılı olduğu aşikâr. Örneğin düzenli ödenme garantisi olmasa kişiler, bu parayı bir sonraki dönemlerindeki zaruri ihtiyaçları için tasarruf ederek harcamamayı tercih edebilirler. Bu durumda da temel gelirin amaçlanan, kişi refahını artırma ve toplam talebe katkıda bulunarak büyümeyi hızlandırma işlevi eksik kalmış olur.
Pandemi Sürecinde Önemi Arttı
Mevcut pandemi salgını sürecindeki krizin, arz şoku olarak başlayıp toplam talepteki duraksama ile şiddetlendiği gerçeğinden hareketle, tüm ülkelerin parasal teşvikler ile ekonomiyi canlandırma yoluna gittikleri bu süreçte, bir para transferi yöntemi olarak temel gelir önem kazandı. Önceden yoksullara yapılan nakit transferleri, salgın sürecinde ‘ani duruş’un etkisiyle gelir kaybına uğrayan kişiler için düşünülmeye başlandı; çünkü ödeme gücünü kaybeden bir ekonomik aktörün, hem ödemeler sistemindeki akışı bozup domino etkisiyle sistemi çökertebileceği hem de talep etmediği müddetçe en basitinden petrol gibi uğruna savaşlar yapılan bir ürünün bile değersizleşmesine sebep olabileceği görüldü.
Umut Vadedetmeye Devam Ediyor
Aslında 3 Ağustos 2020 tarihli Dünya Bankası raporunda belirtildiği gibi sadece kriz döneminde değil, geleneksel istihdama yönelik yeni tehditler açısından bakılırsa, bu konu gittikçe artan oranda kabul görüyor. Otomasyon sistemleri ve teknolojik gelişmeler nihayetinde artan işsizlik karşısında temel gelir, pek çok destekçi buluyor. Bunun yanı sıra ABD’de taraftarları, sosyal güvenlik sistemi ödemelerinin, sağlık dışında yemek ve ev yardımından tarımsal teşviklere kadar her desteğin kaldırılıp yerine evrensel temel gelir getirildiğinde ekonominin sosyal güvenlik sisteminin yükünden kurtulacağını belirtiyorlar. Gerçi İsviçre’de, 2016 yılında refaranduma sunulan ve anayasada değişikli öngören 2 bin 500 İsviçre Frangı tutarında koşulsuz temel gelir reddedildi; ancak konu yine de dünyanın diğer ülkeleri için umut vadedetmeye devam ediyor. Namibya, Hindistan, Finlandiya, Kanada, Hollanda ve Kenya’da uygulamaları görülen evrensel temel gelir için Almanya’da da araştırma başlatıldı. Almanya, Ekonomik Araştırmalar Enstitüsü ve Benim Temel Gelirim Derneği iş birliği ile “Evrensel Temel Gelir” deneyine başlayarak üç yıl boyunca bunun bireyler ve toplum üzerindeki etkilerini inceleyecek.
